سرطان دوم چیست؟
پیشرفت ها در تشخیص و درمان زودرس سرطان به این معنی است که افراد بیشتری از آن جان سالم به در می برند. برخی نجات یافتگان، بعد از درمان ممکن است تا آخر عمر بدون سرطان باقی بمانند، در حالی که سایر افراد درگیر ممکن است درگیر شماری از اختلالات غیر مرتبط با سرطان و عوارض درمان شوند.
معمولا، بزرگ ترین نگرانی یک فرد نجات یافته از سرطان، روبرو شدن دوباره با آن است. مهم است که تمامی این افراد بدانند که حتی پس از بهبودی از بیماری، امکان ابتلا به نوع دیگری (جدیدی) از سرطان وجود دارد. به این بیماری، سرطان دوم گفته می شود.
سرطان دوم سرطانی جدید و بی ارتباط به تشخیص قبلی سرطان و نوعی کاملا متفاوت از سرطان اولیه است.
در برخی مواقع، سرطان جدید مانند سرطان پیشین، در همان عضو یا ناحیه از بدن ایجاد می شود. برای مثال، فردی که برای نوعی از سرطان روده درمان شده است ممکن است به نوع دیگری از این سرطان به عنوان سرطان دوم مبتلا شود.
همچنین، سرطان دوم ممکن است در عضو یا بافتی دیگر ایجاد شود. سرطان دوم متفاوت از عود سرطان است که در واقع همان سرطان قبلی بوده که مجددا ایجاد شده است.
روی انواعی از سرطان های دوم بررسی هایی انجام شده تا مشخص کند کدام درمان موفق بیشتر از همه تاثیر داشته است، زیرا سال های زیادی طول می کشد تا سرطان ها ایجاد شوند. به این علت ما درمورد برخی از انواع سرطان های دوم بیشتر از سایرین اطلاعات داریم.
چه کسی در معرض ابتلا به سرطان های دوم است؟
همیشه روشن نیست که چه چیزی باعث ایجاد سرطان دوم شده یا چه کسی بیشترین خطر ابتلا را دارد. به نظر می رسد که برخی از سرطان های دوم عوامل خطر مشابهی با سرطان اولیه داشته باشند. ممکن است خطر ابتلا برای افراد مبتلا به انواع خاصی از سرطان که درمان های خاصی را دریافت کرده اند، یا یک سندرم سرطان خانوادگی دارند بیشتر باشد، و برای سایر افراد پایین تر یا ناشناخته باشد.
عوامل خطر ابتلا به یک سرطان دوم شامل برخی از عوامل می شوند که خطر ابتلا به سرطان اولیه نیز هستند: شیوه زندگی و محیط سالم، مصرف مشتقات تنباکو، سابقه خانوادگی و ژنتیکی، داشتن اضافه وزن یا چاقی مرضی، نوشیدن مقادیر بالای الکل، و نبود پیگیری منظم یا غربالگری سرطان پس از سرطان اولیه.
سرطان های اولیه نیز اهمیت دارند. برای مثال، نجات یافتگان از سرطان های دوران کودکی ممکن است در اثر برخی از درمان ها یا مشکلات ارثی و ژنتیکی دچار سرطان های دوم شوند؛ و ممکن است یک سرطان جدید و بی ارتباط با سرطان اولیه، به علت افزایش کلی خطر ابتلا به سرطان با افزایش سن، بعداً در فرد نجات یافته به وجود آید.
گاهی اگر فرد مشکلاتی در سلامتی دارد که بی ارتباط با سرطان اولیه است اما ممکن است بعد از درمان گریبان گیر او شود، نیاز به بررسی ها و توصیه هایی خاص جهت سبک زندگی داریم. همچنین دستورالعمل های اختصاصی جهت غربالگری سرطان بر حسب درجه خطر فرد یا وجود سندرم سرطان خانوادگی، وجود دارد. اما در کل، باید دستورالعمل های مشابهی مانند افرادی که قبلا مبتلا به سرطان نبوده اند اجرا شود.
سرطان های ثانویه به درمان
پیش بینی این که چه کسی ممکن است مبتلا به سرطان دوم شود ممکن نیست، اما برخی اوقات، درمان سرطان اولیه ممکن است فرد را در خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان های دوم قرار دهد. همزمان با کشف درمان های جدید و تداوم استفاده از درمان های استاندارد، مطالعاتی برای بررسی آثار متقابل ژنتیک و درمان های متفاوت سرطان، مانند ارتباط بین درمان ها، عادات و سبک زندگی و علل ایجاد سرطان، در حال انجام است.
خطر ایجاد سرطان های دوم پس از پرتو درمانی
پرتو درمانی در سال ها قبلی به عنوان یک علت احتمالی سرطان شناخته می شود. در واقع بیشترین دانشی که درباره اثرات پرتو درمانی روی سلامت انسان داریم، از طریق نجات یافتگان انفجار بمب های اتمی ژاپن، کارکنان مشاغل خاصی که مواجهه با اشعه دارند و بیمارانی که برای سرطان و سایر بیماری ها تحت پرتو درمانی قرار گرفته اند، به دست آمده است.
لوسمی و سندرم میلودیسپلاستیک
مواجهۀ قبلی با اشعه عامل خطر بسیاری از انواع لوسمی (سرطان خون) شامل لوسمی میلوژنوس حاد، لوسمی میلوژنوس مزمن و لوسمی لنفوبلاستیک حاد محسوب می شود. همچنین سندرم میلودیسپلاستیک که نوعی سرطان مغز استخوان است و می تواند تبدیل به لوسمی حاد شود، مرتبط با مواجهۀ قبلی با اشعه است. خطر ایجاد این بیماری ها پس از پرتو درمانی برای سرطان بستگی به مواردی دارد، از جمله:
چه اندازه از مغز استخوان با اشعه در تماس بوده است؟
میزان اشعه ای که به مغز استخوان رسیده است چقدر است؟
میزان دوز تابش (در هر دوز چه میزان اشعه داده شده، چقدر طول کشیده تا اشعه داده شود، و هر چند وقت یک بار بوده است؟)
بیشتر اوقات، این سرطان ها طی چند سال پس از پرتو درمانی ایجاد می شوند و پس از آن شانس ایجاد سرطان جدید به آرامی کاهش می یابد.
تومورهای بافت توپر
پس از پرتو درمانی، خطر بروز سایر سرطان ها که بیشتر آن ها تومورهای بافت توپر هستند وجود دارد. بیشتر این سرطان ها در طی ۱۰ سال یا بیشتر پس از پرتو درمانی ایجاد می گردند. اثر پرتو درمانی روی خطر بروز سرطان های بافت توپر بستگی به عواملی دارد از جمله:
سن بیمار در زمان انجام پرتو درمانی. برای مثال، خطر ایجاد سرطان پستان بعد از پرتو درمانی در افرادی که در زمان جوانی تحت درمان بوده اند، بالاتر از افرادی بوده در زمان پرتو درمانی بزرگسال بوده اند. به نظر می رسد که شانس ایجاد سرطان پستان پس از پرتو درمانی در افرادی که در زمان کودکی تحت پرتو درمانی قرار گرفته بودند، بیشترین بوده است. خطر سرطان با افزایش سن در زمان پرتو درمانی کمتر می شود. زنانی که پس از ۴۰ سالگی تحت پرتو درمانی قرار گرفته اند، خطر کمتری جهت ابتلا به سرطان پستان دارند. سن در زمان دریافت پرتو درمانی اثر مشابهی روی ایجاد سایر تومور های بافت توپر، مانند سرطان ریه، تیرویید، سارکوم استخوان و سرطان های مرتبط با سیستم گوارشی (معده، کبد، روده بزرگ و پانکراس) دارد.
میزان دوز اشعه. در کل، هر چقدر میزان دوز اشعه افزایش یابد، خطر ایجاد تومور بافت توپر بعد از پرتو درمانی بیشتر می شود. درمان برخی سرطان ها به اشعه بیشتری نیاز دارد و برخی تکنیک های خاص درمانی از اشعه بیشتری استفاده می کنند.
ناحیه تحت درمان. از آن جایی که این سرطان ها تمایل به شکل گیری در نزدیکی ناحیه تحت پرتو درمانی دارند، ناحیه تحت درمان نیز مهم است. اعضای خاص مانند پستان و تیرویید، بیشتر از سایرین خطر ابتلا به سرطان ها را پس از پرتو درمانی دارند.
خطر ایجاد سرطان های دوم پس از شیمی درمانی و درمان هدفمند
شیمی درمانی
برخی داروهای شیمی درمانی با انواع مختلفی از سرطان ها مرتبطند. اکثر اوقات، سرطان های مرتبط با شیمی درمانی از نوع سندرم میلودیسپلاستیک و لوسمی میلوژنوس حاد هستند. در برخی موارد، ابتدا سندرم میلودیسپلاستیک رخ داده و سپس تبدیل به لوسمی میلوژنوس حاد می شود. لوسمی لنفوسیتیک حاد نیز با شیمی درمانی ارتباط دارد. شیمی درمانی خطر ابتلا به لوسمی را بیشتر از پرتو درمانی بالا می برد.
با افزایش دوز داروها، زمان درمان و شدت بیشتر آن (میزان زیاد دارو در مدت کم) خطر ابتلا نیز افزایش می یابد. داروهای شیمی درمانی که منجر به افزایش خطر سرطان های دوم شده اند، شامل این داروها هستند:
عوامل آلکیله کننده (مکلورتامین، کلورامبوسیل، سیکلوفسفاماید، ملفالان، لوموستین، کارموستین، بوسولفان)
داروهای بر پایه پلاتین (سیس پلاتین، کاربوپلاتین)
مهارکننده های آنتراسیکلین توپوایزومراز ۲ (اتوپوزاید یا VP-۱۶، تنیپوزاید، میتوکسانترون)
داروهای درمان هدفمند
به برخی از داروهایی که برای درمان سرطان استفاده می شوند، درمان هدفمند گفته می شود چون برای پیدا و حمله کردن به ژن ها یا پروتئین های خاصی که در انواع خاصی از سرطان وجود دارند، طراحی شده اند. درمان های هدفمند جدیدتر هستند و هنوز خطر ابتلا به سرطان های دوم در آن ها مشخص نیست. اگر بیماران بیشتری از این نوع داروها استفاده کرده و نجات یابند، با بررسی مشکلات آتی مربوط به سلامتی و سرطان های دوم، اطلاعات بیشتری به دست خواهیم آورد.
ومورافنیب (زلبوراف) و دایرافنیب (تافینلار) داروهایی هستند که پروتئین BRAF را هدف می گیرند. این ها برای درمان ملانوم استفاده شده و برای سایر سرطان ها نیز در دست مطالعه اند. در افرادی که این داروها را دریافت می کنند، خطر ابتلا به کارسینوم سلول سنگ فرشی پوست بیشتر می شود.
خطر ابتلا به سرطان های دوم مرتبط با سبک و محیط زندگی
با اینکه امکان پیش بینی ابتلا به سرطان های دوم وجود ندارد، برخی رفتارها یا عادات مربوط به سبک زندگی ممکن است فرد را در خطر بیشتری برای ابتلا به برخی سرطان های دوم قرار دهد. مطالعات به یافتن ارتباطات بین ژنتیک، عادات سبک زندگی و علل شناخته شدۀ سرطان، ادامه می دهند.
برای برخی سرطان ها، مشخص نیست که آیا سبک زندگی در ایجاد آن ها نقشی بازی می کند یا خیر. برای سایرین، سرطان می تواند مرتبط با عوامل خطر قابل تغییر یا مواردی باشد که به طور بالقوه می توانند تغییر کنند تا خطر ایجاد سرطان کمتر شود. در واقع، بیش از ۴۰٪ موارد سرطان و حدود ۴۵٪ مرگ های ناشی از سرطان در ایالات متحده به عوامل خطر بالقوه تغییر پذیر نسبت داده می شوند. این عوامل خطر شامل:
در برخی موارد، سرطان های دوم در نجات یافتگانی ایجاد می شود که هیچ کدام از عوامل خطر فوق را نداشته اند. از ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی خود بخواهید تا بر اساس نوع سرطان، درمان دریافتی و سابقه بیماری های طبی شما، عوامل خطر ابتلا به سرطان دوم را در شما بررسی کنند.
ایجاد سرطان های دوم ممکن است مانند سرطان اولیه مرتبط با عادات سبک زندگی مشابه باشد. برای مثال، سیگار کشیدن با افزایش شانس ابتلا به سرطان مثانه همراه است. در افراد مبتلا به سرطان مثانه، خطر ابتلا به برخی انواع دیگر سرطان مرتبط با سیگار کشیدن، مانند ریه، حفره دهان، حنجره، حلق، مری، لوزالمعده، دهانه رحم، کلیه، معده، روده بزرگ و راست روده، کبد و لوسمی میلوئید افزایش می یابد.
خطر ایجاد سرطان های دوم مرتبط با سابقه خانوادگی و ژنتیک
امکان پیش بینی اینکه چه کسی ممکن است مبتلا به سرطان های دوم شود وجود ندارد، اما یک سری از تغییرات ژنتیکی یا سندرم های سرطان ارثی (خانوادگی) می توانند خطر ایجاد برخی سرطان های دوم را برای فرد بالاتر ببرند. از این رو، بیشتر سرطان ها به روشنی با ژن هایی که از والدین به ارث می رسند مرتبط نیستند. مطالعات به بررسی ارتباط بین ژنتیک، عادات سبک زندگی و عوامل شناخته شده ایجاد کننده سرطان، ادامه می دهند.
سندرم های سرطان خانوادگی به علت تغییرات غیر طبیعی ژن ها (واریان ها یا جهش ها) ایجاد می شوند که معمولا از یک والد به ارث می رسند. این سندرم ها با خطر بالاتر ابتلا به یک یا انواع بیشتری از سرطان همراهند. برای مثال، زنان مبتلا به سرطان پستان و تخمدان ارثی که اکثر اوقات به علت جهش هایی در ژن های BRCA1 و BRCA2 رخ می دهد، خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان پستان، تخمدان و برخی از دیگر انواع سرطان دارند. مثال دیگر، سندرم سرطان روده بزرگ غیر پولیپوز ارثی (HNPCC) است که با نام سندرم لینچ نیز یاد می شود و با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و راست روده، اندومتر، تخمدان، مثانه، معده، لوزالمعده و برخی سرطان های دیگر همراه است.
مشاوره ژنتیک و انجام آزمایشات تحت نظر افراد آموزش دیده و حرفه ای در زمینه ژنتیک سودمند است و برای افرادی که سندرم های سرطان خانوادگی دارند و یا به علت سابقه خانوادگی، خطر ابتلا به بیش از یک نوع سرطان در آن ها بیشتر است، پیشنهاد می گردد.
نوع خاصی از آزمایش ژنتیک، فارماکوژنتیک خوانده می شود. این آزمایش برای انواع خاصی از جهش های ژنی انجام می شود و این موضوع را بررسی می کند که تغییرات ژن ها چگونه ممکن است روی واکنش آن ها به درمان سرطان اثر بگذارند.
با تیم مراقبت از سرطان خود درباره صحیح بودن آزمون ژنتیک برای شرایط شما، هزینه، مزایا و معایب آن صحبت کنید.
کاستن خطر ابتلا به سرطان دوم
مادامی که پیش بینی اینکه چه کسی ممکن است به سرطان دوم مبتلا شود ممکن نیست، مهم است تا نجات یافتگان از سرطان خطر مشکلات مربوط به سلامتی و سرطان های دوم را بدانند. با تیم مراقب سلامت خود درباره مشکلاتی که باید بیشتر به آن دقت کنید، صحبت کنید. از آن ها درباره کارهایی که برای کاهش خطر خود می توانید انجام دهید یا آزمایش های پیگیری و غربالگری جهت بررسی مشکلات خود، سوال کنید. به پیگیری پس از درمان، نظارت گفته می شود.
آیا من بیشتر از سایرین به تست های غربالگری سرطان نیاز دارم؟
احتمالا شما در حال انجام تست های غربالگری برای بررسی از نظر عود سرطان اولیه خود هستید. پزشک شما نیز می تواند به شما بگوید که آیا نیاز به انجام غربالگری برای بررسی سایر سرطان ها دارید یا خیر. هنگامی که درمان کامل شد، یا به صورت هورمون درمانی ادامه یافت، مطمئن شوید که هر گونه پیگیری را انجام خواهید داد. اگر خطر ابتلا به سرطان در شما بالاست، ممکن است بیشتر از سایرین نیاز به انجام غربالگری داشته باشید. اگر هر گونه علامت جدید یا مشکلی داشتید، به تیم مراقب سلامت خود بگویید، زیرا ممکن است آن ها به علت یک سرطان جدید یا قدیمی و یا یک اختلال غیر مرتبط با سرطان ایجاد شده باشند. به اندازه ای که ممکن است سابقه خانوادگی و درمان قبلی سرطان خود را به پزشکتان بگویید.
یک برنامه مراقبت بازماندگی به تمامی نجات یافتگان از سرطان ارائه می گردد. این برنامه درمان را خلاصه و مراقبت ها را هماهنگ می کند و به بیمار و کلیه اعضای تیم مراقبت از سلامت اطلاعاتی را درباره موارد لازم بعد از تکمیل درمان سرطان ارائه می کند.
غربالگری های سلامتی و سرطان
یک برنامه مراقبت بازماندگی باید نیاز به مراقبت و پیگیری طولانی مدت و غربالگری و بررسی علایم پس از درمان، عود و سرطان های دوم را مرتفع کند. این برنامه فعالیت های نظارتی و دستورات انجام آزمایشات توسط پزشکان را لیست می کند. برای مثال، اگر فردی مشکلات مربوط به سلامتی غیر مرتبط با سرطان دارد که ممکن است پس از درمان روی او اثر بگذارد، نیاز به توصیه های اختصاصی جهت کنترل سبک زندگی دارد.
یکی از مهم ترین کارهایی که می توانید انجام دهید، پیگیری با یک تیم مراقبت از سلامت است که اطلاعات کاملی درباره مراقبت از بازماندگان دارد. مراقبت پزشکی مناسب و غربالگری می تواند به تشخیص زودرس سرطان های دوم کمک کند.
علایم سرطان دوم
علایم سرطان های دوم شامل:
اگر متوجه هر کدام از این تغییرات شدید، هرچه سریع تر با تیم مراقبت از سلامت خود در میان بگذارید.
آیا سرطان های دوم قابل پیشگیری اند؟
همیشه این گونه نیست. شما برخی از عوامل خطر مانند درمانی که در گذشته دریافت کرده اید را نمی توانید تغییر دهید. اما می توانید برخی کارها را برای کاهش خطر ابتلا به سرطان انجام دهید، مانند:
شما می توانید با مشاور ژنتیک خود درباره انجام آزمایشات جهش های ژنی که با ایجاد سرطان مرتبطند مشورت کنید. اگر تست ها وجود جهش را نشان دهند، باید درمانی را اتخاذ کنید که خطر بروز سرطان در آینده را کاهش دهند.
مراقبت های بهداشتی خود را دنبال کنید
ترس از بروز سرطان ثانویه یا عود آن
ترس و نگرانی از عود و بازگشت سرطان پس از درمان، در بین نجات یافتگان از سرطان شایع است. با اینکه داشتن نگرانی از بابت عود طبیعی است، نگرانی بیش از حد می تواند روی کیفیت زندگی شما تاثیر بگذارد. دانستن روش مدیریت ترس ناشی از عود، می تواند به شما کمک کند تا شما درباره بقا احساس اعتماد به نفس و امنیت خاطر داشته باشید. اگر این نوع ترس را تجربه کردید:
با دوستان و عزیزانتان درباره نگرانی های خود صحبت کنید. متوجه خواهید شد که شروع یک مکالمه با دوستان و عزیزانتان درباره نگرانی هایتان کمک کننده است. برخی ممکن است از بیان نگرانی هایشان واهمه داشته باشند چون نمی خواهند سایرین را ناراحت کنند. به هر حال، صحبت با آنان می تواند کمک کننده باشد و منجر می شود تا شما کمتر احساس تنهایی داشته باشید. شما به همراه یکدیگر می توانید برنامه ای را برای مقابله با این ترس ها بچینید.
یک گروه حمایتی سرطان بیابید. گروه های حمایتی محیط امنی را برای به اشتراک گذاشتن تجربیات با سایر نجات یافتگان از سرطان فراهم می کنند. همچنین می توانید راه های جدیدی را برای تحمل موقعیت های سخت فرا گرفته و درمورد مسائل احساسی که فقط نجات یافتگان قادر به درک آن هستند، صحبت کنید. این گروه ها به شما این شانس را می دهند تا روش های مختلف کنار آمدن با ترس و هماهنگ شدن با زندگی به عنوان یک نجات یافته از سرطان را یاد بگیرید. اگر درمورد صحبت درباره برخی موضوعات با خانواده یا دوستانتان راحت نیستید، یک گروه حمایتی به شما مکانی را برای صحبت آزادانه درباره مسائلی که برای شما مهمند فراهم می آورد. هر گروه حمایتی منحصر به فرد است، پس ممکن است بخواهید بیش از یکی را امتحان کنید تا گروه دلخواه خود را پیدا کنید.
با یک درمانگر حرفه ای صحبت کنید. اگر خانواده و دوستانتان قادر به کاستن نگرانی هایتان نیستند، تیم مراقبت سلامت یا یک مشاور دارای مجوز، منبعی مهم خواهد بود. از آن ها بخواهید تا شما را به یک درمانگر که با سایر نجات یافتگان سرطان کار می کند، ارجاع دهند. بیشتر مراکز سرطان، مددکاران اجتماعی حوزه سرطان شناسی را استخدام می کنند که برای کار با نجات یافتگان از سرطان و خانواده هایشان آموزش دیده اند. حتی اگر بیمار آن مرکز نیستید، مددکار اجتماعی حوزه سرطان شناسی با شما ملاقات خواهد کرد یا شما را به فرد دیگری در این انجمن ارجاع خواهد داد.
مهم نیست که از درمان شما چقدر گذشته است. ممکن است در زمان هایی ترس از عود سرطان روی شما اثر بگذارد. با گذشت زمان، از نگرانی ها و ترس هایتان کاسته خواهد شد.
کنار آمدن با سرطان دوم
تشخیص و درمان زود هنگام مانند سرطان اولیه، مهم است. مطمئن شوید که پزشکتان به اندازه کافی درباره سرطان اولیه، درمان آن و وضعیت سلامت عمومی شما می داند.
اگر درمان سرطان اولیه منجر به سرطان دوم شده است، ممکن است خود را زیر سوال برده یا سرزنش کنید. اما مهم است یادتان باشد که درمان های سرطان در طول زمان تغییر می کنند. شما و پزشکتان احتمالا بهترین گزینۀ در دسترس را برای درمان قبلی خود انتخاب کرده اید.
هنگامی که متوجه سرطان خود شدید، بیمارستان ها و مراقبین سلامت می توانند شما را در کنار آمدن با سرطان دوم یاری نمایند. همچنین ممکن است احساسات و خاطرات زیادی را در این باره داشته باشید. تجربه قبلی شما در زمینه سرطان می تواند به شما در تصمیم گیری درباره سرطان دوم کمک کند. برای مثال، ممکن است بخواهید در بیمارستان یا مرکز سرطان قبلی درمان شوید. همچنین ممکن است حمایت مشابهی را نسبت به قبل درخواست کنید، یا بخواهید کار متفاوتی را انجام دهید.