تولید مثل و باروری
تولید مثل به معنی نحوه به وجود آمدن یک نوزاد است. با دانستن درباره کارکرد بدنتان بهتر می فهمید علت مشکلات باروری چیست و چرا برخی نمی توانند بچه دار شوند.
کارکرد تولید مثل چگونه است؟
برای به وجود آمدن یک نوزاد باید دستگاه تولید مثل زنانه و مردانه با هم کار کنند. این فرآیند، شامل ترکیب تخمک زن و اسپرم مرد است که به آن لقاح یا باروری می گویند.
نقش هورمون ها: هورمون ها موادی هستند که به طور طبیعی در بدن تولید می شوند و بسیاری از عملکردهای بدن ما را کنترل می کنند. رشد و تکامل بدن و همچنین تولیدمثل ما را هورمون ها کنترل می کنند. غدۀ هیپوفیز در مغز هورمون هایی تولید می کند که باعث تولید هورمون های جنسی در بدن می شوند.
در زنان هورمون های جنسی اصلی “استروژن” و “پروژسترون” هستند که در تخمدان ها تولید می شوند. این هورمون ها کنترل رشد و آزادسازی تخمک ها و زمان بندی چرخه قاعدگی را به عهده دارند.
در مردان هورمون جنسی اصلی تستوسترون است که عمدتاً در بیضه ها تولید می شود و در تولید اسپرم نقش دارد.
تخمک گذاری: از زمان بلوغ (اولین قاعدگی) تا زمان یائسگی، ماهانه یک تخمک از تخمدان ها آزاد می شود. به این واقعه تخمک گذاری می گویند.
بارداری: تخمک توسط لوله های فالوپ از تخمدان ها به خارج حمل می شود. در این زمان تخمک می تواند توسط اسپرم –که طی تماس جنسی و دخول، از آلت تناسلی مردانه به واژن وارد شده– بارور شود. تخمک بارور شده در دیوارۀ رحم جا می گیرد و رشد می کند تا به نوزاد تبدیل شود. بعد از باروری تخمک توسط اسپرم، به آن جنین یا رویان می گویند.
یائسگی: با بالارفتن سن زنان، تعداد تخمک ها در تخمدان ها و تولید استروژن و پروژسترون کاهش می یابد. زمانی که سطح این هورمون ها و تعداد تخمک تا حد خاصی کاهش یابد، قاعدگی متوقف می شود. این فرآیند را یائسگی می گویند که پایان طبیعی سالهای باروری یک زن است و اغلب در سن ۴۵ تا ۵۰ سال رخ می دهد.
عوامل موثر بر باروری
برخی از عوامل شایع موثر بر باروری عبارتند از:
دستگاه تولید مثل زنانه:
دستگاه تولید مثل زنانه شرایط باردار شدن یک زن را مهیا می کند. قسمت های تشکیل دهندۀ آن عبارتند از:
تخمدان ها |
|
لوله های فالوپ |
|
رحم |
|
سرویکس (گردن رحم) دهانۀ رحم |
|
واژن یا مهبل (کانال زایمان) |
• از راه آن خون قاعدگی خرج می شود، تماس جنسی و زایمان انجام می شود. |
فرج |
|
دستگاه تولید مثل مردانه:
دستگاه تولید مثل مردان امکان بارور شدن تخمک توسط مرد را فراهم می کند و شامل اعضای زیر است:
بیضه ها
|
|
کیسه بیضه |
|
اپیدیدیم |
|
طناب های اسپرمی و مجرای وابران |
|
کیسه منی (سمینال وزیکول) |
|
پروستات |
|
آلت تناسلی |
|
ناباروری چیست؟
اشکال در باروری (فرزندآوری) را ناباروری می گویند. این مساله ممکن است به علت عوامل مربوط به زن یا مربوط به مرد و یا هردو باشد.
تعریف ناباروری برای زنان کمتر از ۳۵ سال باردار نشدن بعد از ۱۲ ماه تلاش است. در زنان ۳۵ ساله یا بزرگتر واژۀ ناباروری پس از ۶ ماه تلاش بی فرجام برای بارداری به کار برده می شود. ناباروری از آنچه مردم فکر می کنند بسیار شایع تر است.
چگونه سرطان بر باروری تاثیر می گذارد؟
سرطان و درمان آن ممکن است در باروری مشکل ایجاد کنند. این مساله به نوع سرطان و همچنین نوع درمان انجام شده بستگی دارد. ناباروری پس از درمان، ممکن است موقتی باشد و پس از چند ماه تا چند سال برطرف شود و یا ممکن است برای همیشه باقی بماند.
اعضای تولید مثل زنانه: برخی از روش های درمانی های سرطان، خصوصاً شیمی درمانی و پرتودرمانی می تواند باعث آسیب تخمدان ها و کاهش تعداد تخمک های سالم گردد. پرتودرمانی می تواند باعث آسیب سایر اعضای تولید مثلی نیز بشود. درمان های سرطان ممکن است باعث کاهش سطح هورمون های تولید شده در مغز و تخمدان ها شود. گاهی اعضای تولید مثل به مقاصد درمانی توسط جراحی از بدن خارج می شوند. تمام این موارد منجر به یایسگی زودرس می شود.
اعضای تولید مثل مردانه: برخی روش های درمانی سرطان، مخصوصاً شیمی درمانی و پرتودرمانی بر تعداد یا تحرک اسپرم ها تاثیر می گذارند. یعنی اسپرم کمتری تولید خواهد شد و یا تاثیر بر تحرک باعث می شود اسپرم درست عمل نکند.
گاهی اعضای تولید مثلی طی عمل جراحی آسیب می بینند یا از بدن خارج می شوند.
حفظ باروری چیست؟
این واژه اشاره به روش هایی دارد که شخص می تواند قدرت باروری خود را با آن ها حفظ کند. برای مثال فریز کردن تخمک،جنین یا اسپرم از این دسته روش هاست.
این روش ها معمولا قبل از شروع روش های درمانی سرطان که ممکن است باروریتان را تحت تاثیر قرار دهند انجام می شود. ولی برخی از آن ها بعد از درمان نیز استفاده می شوند.
اثر سن بر باروری پس از ابتلا به سرطان
سن یکی از مهمترین عوامل تعیین کنندۀ اثر درمان سرطان بر باروری است.
ارتباط سن زنان و باروری: تمامی سلول های تخمک موجود در بدن یک زن، در هنگام تولد او وجود دارند. با افزایش سن تعداد تخمک ها کاهش می یابد. قدرت باروری زنان بعد از ۳۰ سالگی روند نزولی دارد و این روند بعد از ۳۵ سالگی شدت می یابد. بعد از آن باردار شدن سخت تر می شود همچنین خطر ناهنجاری های ژنتیکی در سلول های تخمک بیشتر است. از اوایل دهه ۴۰ سالگی اگرچه فرد همچنان قاعدگی دارد ولی به علت کاهش کیفیت تخمک ها احتمال باردار شدن بسیار کمتر است. پس از یایسگی امکان فرزندآوری به روش های طبیعی وجود ندارد.
میزان عوارض روش های درمانی سرطان بر باروری، بسیار به سن فرد وابسته است. اثر شیمی درمانی و پرتو درمانی بر باروری قبل و بعد از بلوغ از خفیف تا شدید متغیر است و بستگی به داروی مصرف شده و دوز مصرف شده دارد.
قبل از بلوع دوز بالای دارو یا پرتو درمانی ممکن است به حدی به تخمدان ها آسیب وارد کند که هم بر شروع بلوغ و هم باروری در آینده اثر بگذارد. پس از بلوغ تاثیر درمان بر تخمدان ها می تواند باعث توقف قاعدگی شود. حتی اگر بعد از درمان فرد مجددا قاعدگی داشته باشد بعضا افراد در آینده یائسگی زودرس را تجربه می کنند.
ارتباط سن مردان و باروری: تعداد و کیفیت اسپرم ها با افزایش سن کاهش می یابد.. بنابراین زنی که شوهرش سن بیشتری دارد دیرتر باردار خواهد شد. شیمی درمانی و پرتو درمانی قبل و بعد از بلوغ ممکن است تولید اسپرم را کاهش دهد و باعث ناباروری شود. اثر پرتودرمانی به دوز دریافتی آن و ناحیه تحت مواجهه با اشعه در بدن بستگی دارد.
آیا پس از ابتلا به سرطان بچه دار شوم؟
این یک تصمیم کاملاً شخصی است. شاید پس از تشخیص سرطان نگرش و احساساتتان نسبت به فرزندآوری تغییر کرده باشد. اگر متاهل هستید با همسرتان درباره تصمیمات آیندۀ زندگی مشترکتان صحبت کنید .درکلینیک های باروری اغلب مشاورانی وجود دارند که می توانند بر اساس شرایط شما معایب و مزایای این تصمیم را به شما بگویند.
چه مدت پس از درمان بچه دار شوم؟
این قضیه به عوامل متعددی، از جمله نوع سرطان و نوع درمان انجام شده بستگی دارد. برخی متخصصان سرطان توصیه می کنند بین ۶ ماه الی دوسال بعد از درمان صبر کنید. این زمان فرصت بهبودی برای تخمک یا اسپرم را فراهم می کند. همچنین طی این مدت از پایداری سلامتی خود اطمینان پیدا می کنید. بهتر است درباره زمان انتظار مورد نیاز و روش پیشگیری مناسب با پزشک خود مشورت کنید.
در برخی درمان های ناباروری نیاز به دریافت هورمون خارجی، یا تحریک ترشح هورمون ها خواهید داشت. اگر نوع سرطان شما به افزایش هورمون حساس باشد، مصرف همزمان مسدود کننده گیرنده های هورمونی نیاز است، تا بیماریتان عود نکند. درباره خطرات احتمالی درمان ناباروری با متخصصان سرطان شناسی یا متخصصان باروری و ناباروری صحبت کنید. مصرف داروهای مسدود کننده گیرنده هورمونی در زمان جمع آوری تخمک ها میتواند عوارض محتمل را کاهش دهد.
آیا باردار شدن منجر به عود سرطان خواهد شد؟
تحقیقات نشان می دهند اغلب اوقات باردار شدن منجر به بازگشت سرطان (عود) نخواهد شد. با این حال گاهی در زمان بارداری یا کسی که قصد بارداری دارد انجام آزمایشات پیگیری سرطان مشکل خواهد شد. تحقیقات در این باره ادامه دارد. بنابراین بهتر است در این خصوص با پزشک متخصص خود مشورت کنید.
تا به امروز مطالعات نشان داده، شانس بقا درکسانی که بعد از درمان سرطان فرزند می آورند با کسانی که این شرایط را ندارند تفاوتی ندارد.
به کدام متخصص مراجعه کنم؟
ممکن است نیاز باشد افراد مختلفی در خصوص باروری شما را ویزیت کنند. از جمله:
به کلینیک باروری توضیح دهید به علت ابتلا به سرطان تحت درمان هستید تا در اولین فرصت به شما نوبت بدهند. تیم مراقبتی-درمانی سرطان شما هم شاید بتوانند سریع تر برای شما وقت ویزیتی هماهنگ کنند. متخصص ناباروری در زمان ویزیت راههای درمانی موجود برای شما را پیشنهاد می دهد.
پس از آن متخصص سرطانتان توصیه هایی به شما خواهد کرد و با کمک او می توانید تصمیم بگیرید کدام انتخاب با درمان سرطانتان سازگارتر است.
اگر متاهل هستید حدالمقدور با همسرتان به پزشک مراجعه کنید و او را نیز در تصمیم گیری شرکت دهید. شاید دوست داشته باشید یک دوست یا یکی از افراد خانواده شما را همراهی کند تا منبع حمایت و دلگرمی باشد.
تصمیم گیری نهایی
بهتر است درباره حفظ یا محافظت از قدرت باروری خود قبل از شروع درمان سرطان صحبت کنید. البته تیم درمانی شما باید مسائله باروری را مد نظر داشته باشند و درباره آن به شما توضیح دهند ولی می توانید خودتان این مطلب را مطرح کنید.
ویزیت متخصص ناباروری: اکثر افراد از کسب اطلاعات و توصیه هایی در خصوص گزینه های درمان ناباروری سود می برند. از متخصص سرطان خود بپرسید آیا نیاز است یک متخصص ناباروری شما را ویزیت کند. متخصص ناباروری هم گزینه های موجود برای باروری شما را بررسی می کند و هم راه های جلوگیری از بارداری و تنظیم هورمونی در مدت درمان سرطان را پیشنهاد خواهد داد.
سوالات خود را بپرسید: راحت باشید! سوالاتتان را درباره عوارض احتمالی درمان های سرطان و خطرات احتمالی درمان های حفظ باروری مطرح کنید. در صورت تمایل از قبل به سوالاتتان فکر کنید یا در طول ویزیت یادداشت بردارید.
تصمیم با شماست. احتمالاً زمان تشخیص سرطان با حجم زیاد اطلاعات مطرح شده بمباران شده اید و این شرایط فکر کردن درباره مسئله باروری را سخت کرده. شاید قبل از اینکه به اندازه کافی درباره فرزندآوری فکر کرده باشید از شما بخواهند تصمیم بگیرید.رحتی اگر فکر می کنید به هیچ عنوان فرزند نمی خواهید یا فرزند دارید و خانواده شما تکمیل شده، احتمالاً متخصص ناباروری یا مشاور شما را تشویق می کنند به گزینه های مختلف حفظ باروری فکر کنید تا در آینده قدرت انتخاب داشته باشید. این تصمیم شخصی است و تصمیم درست یا غلط در این خصوص وجود ندارد.
نکاتی که هنگام تصمیم گرفتن باید در نظر بگیرید
بعد از تشخیص سرطان باید تصمیمات متعددی درباره وضعیت باروری خود بگیرید. تصمیم نهایی درباره اینکه چه کار باید کرد سخت است.خصوصاً اگر گزینه های متعددی برای تصمیم گیری داشته باشید. در این مواقع احساس می کنید وقایع خیلی سریع در حال رخ دادن هستند.
گزینه های موجود را بفهمید.
اگر انسان اطلاعات کافی جمع آوری کنند و به خوبی درباره نتایج تصمیم خود فکر کنند راحت تر تصمیم می گیرد و در آینده پشیمانی کمتری خواهد داشت. از متخصصین بخواهید درباره هر گزینه باروری توضیح کامل بدهند. خطرات، فواید، عوارض جانبی، هزینه های مالی و احتمال موفقیت هر کدام را توضیح دهند.
احتمالا به تصمیم خود شک خواهید کرد.
بعد از تصمیم گیری های مهم احساس عدم اطمینان طبیعی است. نوشتن احساساتتان در یک دفتر حاطرات یا ثبت یادداشت های روزانه برای به نتیجه رسیدن به شما کمک خواهد کرد.
از راهنما استفاده کنید.
با تنظیم یک لیست می توانید دریابید چه چیزهایی برای شما مهم تر است. متخصصین بهداشت می توانند به شما کتابچه های راهنما یا جداولی برای ثبت گزینه های موجود و انتخاب راحت تر از میان آنها پیشنهاد کنند.
با دیگران در این باره صحبت کنید.
گزینه های موجود را با نزدیکان خود مثل همسر، دوست یا اعضای خانواده تان یا روانشناس و مشاور در میان بگذارید. تحقیقات نشان داده اند زوج هایی که با مشارکت هم دربارۀ فرزندآوری تصمیم می گیرند، فارغ از نتیجه شادتر هستند.
هزینه های اصلی درمان ناباروری
هزینه های درمان ناباروری تقریبا بالاست. طبیعتا این مساله در تصمیم گیری شما موثر است. هزینه های ویزیت متخصص و درمانگاه های خصوصی متفاوت هستند ولی می توانید به بیمارستان ها و درمانگاههای دولتی یا درمانگاه هایی که برای بیماران مبتلا به سرطان تخفیف در نظر می گیرند مراجعه کنید. در خصوص هزینه ها از کلینیک باروری و ناباروری سوال کنید.
هزینه ها بستگی به درمان شما دارد و می تواند شامل موارد زیر باشد:
درمان سرطان و باروری در زنان
در ادامه توضیح خواهیم داد چگونه سرطان بر باروری زنان اثر می گذارد. معمول ترین درمان هایی که برای سرطان انجام می شود شیمی درمانی، پرتودرمانی، جراحی و درمان هورمونی هستند سایر درمان ها عبارتند از ایمنی درمانی و درمان های هدفمند.
شیمی درمانی
زنان با تعدادی سلول تخمک متولد می شوند. هنگامی که به سن بلوغ می رسند هورمون ها باعث می شوند هر ماه یک تخمک بالغ آزاد شود. تا زمانی که که یائسه شوند و این چرخه هورمونی متوقف شود.
در شیمی درمانی از داروهای استفاده میشود که رشد سلول های سرطانی را آهسته می کنند یا آنها را از بین می برند. این داروها در بدن جریان پیدا می کنند و طوری ساخته شده اند که بر روی سلول هایی با رشد سریع مانند سلول‌های سرطانی اثر کنند.
هورمون هایی مانند استروژن از سلول‌های تخمدان (اووسیت ها) ترشح می شوند و برای آزادسازی ماهانه تخمک و آماده سازی محیط رحم جهت حاملگی احتمالی نیاز هستند. اووسیت ها سریع تکثیر می شوند بنابراین اغلب تحت تاثیر داروهای شیمی درمانی قرار می‌گیرند و تخریب آنها منجر به کاهش سطح هورمون های مهم و تاثیر بر باروری می شود. در برخی موارد شخص دچار یائسگی زودرس می شود.
در صورت کاهش کلی تعداد تخمک ها خطر ناباروری زیاد است. میزان این خطر به موارد زیر بستگی دارد:
شیمی درمانی می تواند باعث نامنظمی قاعدگی یا حتی قطع موقتی آن شود. معمولا بعد از یک سال از اتمام درمان قاعدگی به روند معمول برمی گردد. در صورت عدم آغاز مجدد قاعدگی، احتمالاً تخمدان ها با اختلال عملکرد دائمی مواجه شدند و یائسگی زودرس رخ داده.
برخی داروهای شیمی درمانی روی قلب و ریه ها اثر دارند. اگر این آسیب پایدار باشد بارداری و زایمان را در آینده با مشکل مواجه خواهد کرد. متخصص شما دربارۀ احتیاطات لازم در طول بارداری به شما توضیح خواهد داد.
داروهای شیمی درمانی که با افزایش خطر ناباروری در زنان همراه هستند عبارتند از:
احتمال ایجاد ناباروری دائمی با دوز بالای این داروها بیشتر است. همچنین ترکیب چند دارو عوارض بیشتری دارد. در صورت دریافت همزمان شیمی درمانی و پرتودرمانی شکم و لگن خطر ناباروری دائمی به مراتب بیشتر است.
سایر داروهای شیمی درمانی که به احتمال کمتری باعث ناباروری میشود عبارتند از :
شیمی درمانی و بارداری
برخی موارد خطرات بیشتری برای ناباروری محسوب می شوند در حالی که برخی دیگر هیچ اثری بر باروری ندارند. موارد زیر مثال هایی از این موارد هستند:
اگر از سلامت باروری خود اطمینان دارید یا احتمال می دهید باردار شوید لازم است در مدت شیمی درمانی از بارداری جلوگیری کنید. بسیاری از داروهای شیمی درمانی برای رشد جنین آسیب زا هستند و باعث نقایص مادرزادی و سایر اختلالات می شوند. برخی داروها باعث سقط جنین میشوند. برخی زنان در مدت شیمی درمانی بارور هستند. بنابراین لازم است از یک روش جلوگیری مطمئن استفاده کنند. به خاطر داشته باشید برخی زنان با وجود اینکه قاعده نمی شوند ممکن است باردار شوند به همین علت حتی اگر قاعده نمی شوید استفاده از یک روش جلوگیری مطمئن الزامی است.درباره مناسب ترین روش جلوگیری از بارداری برای شرایط تان با تیم درمانی خود صحبت کنید.
اگرهنگام درمان قدرت باروری سالم ای دارید و می خواهید پس از اتمام درمان باردار شوید مطمئن شوید چه مدت تا تصمیم به بارداری باید صبر کنید مطالعات زیادی در این زمینه وجود ندارد ولی برخی بیان کردند باردار شدن بلافاصله پس از اتمام شیمی درمانی می تواند باعث آسیب جنین نقایص مادرزادی یا سقط جنین شود.
پرتو درمانی
در پرتودرمانی یا رادیوتراپی از دور کنترل شده اشعه برای کشتن سلول های سرطانی یا جلوگیری از رشد آن ها استفاده می شود. اشعه از منبعی در خارج از بدن (پرتودرمانی خارجی) یا داخل بدن (براکی تراپی) تابانده می شود. خطر ناباروری بسته به ناحیه تحت درمان، دوز پرتو تابانده شده و تعداد جلسات درمان متفاوت است.
پرتودرمانی نواحی لگنی
برخورد اشعه به تخمدان ها یا اطراف آن ها عملکردشان را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث تخریب آنها میشود. حتی اگر اشعه مستقیماً به تخمدان ها برخورد نکند ممکن است تشعشعات آن جذب شود و باعث تخریب تخمدان ها شود. وقتی پرتودرمانی مستقیماً در واژن انجام شود تخمدان ها بیشترین دوز اشعه را جذب خواهند کرد.
در فردی که تحت پرتودرمانی ناحیه شکم یا لگن قرار میگیرد میزان اشعه جذب شده توسط تخمدان ها تعیین می کند شخص نابارور خواهد شد یا خیر. دوز زیاد اشعه باعث تخریب تمام یا قسمتی از تخمک ها در تخمدان می شود و باعث ناباروری و یائسگی زودرس خواهد شد. اکثر زنانی که تحت شیمی درمانی ناحیه لگن قرار می‌گیرند نابارور خواهند شد. اما در صورتی که طی عمل جراحی قبل از شروع پرتودرمانی، تخمدانها از ناحیه تحت درمان دور شوند، تعدادی تخمک در تخمدان ها باقی خواهد ماند .
تابش اشعه به رحم باعث آسیب آن و کاهش جریان خون و انعطاف پذیری آن خواهد شد. همچنین باعث می شود رحم در زمان بارداری نتواند به قدر کافی باز شود و رشد جنین با مشکل مواجه خواهد شد. زنانی که رحم آن ها اشعه دریافت کرده خطر سقط، وزن کم تولد نوزاد و زایمان زودهنگام بیشتری خواهند داشت. این مشکلات در افرادی شایع تر است که در دوران کودکی و قبل از شروع رشد رحم پرتودرمانی شده اند.
پرتو درمانی مغز
گاهی پرتو درمانی مغز بر غده هیپوفیز اثر می گذارد. به طور طبیعی هیپوفیز باعث ترشح هورمون از تخمک ها می شود. بنابراین با اختلال در این روند تخمک گذاری با مشکل رو به رو خواهد شد. بسته به محل هدف و دوز اشعه، این اختلال می تواند باعث ناباروری بشود یا بی تاثیر باشد.
اگر هنگام شروع پرتو درمانی باروری سالمی دارید یا اینطور فکر می کنید قبل از شروع درمان دربارۀ خطرات ناباروری با پزشک خود صحبت کنید.
پرتو درمانی باعث آسیب به جنین می شود در نتیجه اگر بارور هستید و پرتودرمانی بر باروری شما اثری ندارد، حتما بپرسید چه مدت پس از درمان می توانید اقدام به بارداری کنید و از روش های جلوگیری از بارداری استفاده کنید. پزشک معالج شما از شرایطتان آگاه است و می تواند زمان دقیق مجاز برای باردار شدن را به شما بگوید.
جراحی
اعمال جراحی که در آنها قسمت یا تمامی از اعضای سیستم‌تولید مثلی مانند تخمدان،لوله های فالوپ، رحم و دهانۀ رحم خارج می شود، می توانند باعث ناباروری شوند. جراحی تومورهای رودۀ بزرگ، راست روده یا مقعد که نزدیک اعصاب باشند و همچنین جراحی های مغز و ستون فقرات نیز می توانند بر باروری زنان اثرات سوء داشته باشند.
خارج کردن تخمدان ها (اووفورکتومی): در صورتی که هر دو تخمدان خارج شوند(اووفورکتومی دوطرفه) یائسگی زودرس خواهید داشت. دیگر قاعدگی نخواهید داشت و قادر نخواهید بود به طور طبیعی باردار شوید. اگر فقط یک تخمدان خارج شود، تخمدان دیگر آزادسازی تخمک و تولید هورمون ها را انجام می دهد و در صورتی که هنوز قاعده می شوید و رحم شما خارج نشده توانایی بارداری خواهید داشت.
خارج کردن رحم و سرویکس (هیسترکتومی): این جراحی جهت درمان سرطان های زنانه مانند سرطان سرویکس(دهانۀ رحم)، تخمدان رحم و اندومتر(لایه ای از رحم) و گاهی سرطان واژن استفاده می شود. پس از خارج کردن رحم امکان بارداری وجود ندارد و قاعدگی متوقف می شود. این در حالی است که تخمدان ها عملکرد طبیعی دارند و می توان توسط آی وی اف تخمک را بارور کرد و با استفاده از رحم جایگزین بچه دار شد.
گاهی افرادی که در خطر بالای ابتلا به سرطان پستان،رحم و تخمدان هستند یا کسانی که سندرم های ارثی سرطان دارند به منظور پیشگیری از شروع سرطان نیاز به خارج کردن بخشی از رحم یا تمام آن خواهند داشت.
ترکلکتومی یک روش جراحی است که در آن سرویکس یا دهانه رحم(قسمت پایینی رحم) برداشته می شود. با توجه به اینکه رحم باقی می ماند امکان بارداری وجود دارد.
این جراحی ها از راه واژن (لاپاروسکوپی) یا با ایجاد برش در شکم انجام می شوند. شاید شنیده باشید عمل جراحی برداشتن رحم یا هیسترکتومی، می تواند کامل یا نسبی باشد. یعنی فقط رحم برداشته می شود(هیسترکتومی نسبی) یا تمامی اعضای سیستم تولید مثلی خارج شوند(هیسترکتومی کامل).
برخی اوقات جراحی سایر تومور های شکم و لگن منجر به ایجاد بافت اضافه اطراف اعضای تولید مثلی می شوند. به این بافت ها چسبندگی می گویند. چسبندگی ها می توانند باعث انسداد تخمدان، لوله های فالوپ یا رحم شوند و از انتقال تخمک و رسیدن آن به اسپرم جلوگیری کنند. بنابراین تخمک بارور نخواهد شد و در رحم لانه گزینی نخواهد کرد.
هورمون درمانی
هورمون های استروژن یا پروژسترون می توانند باعث ایجاد سرطان های پستان و رحم شوند. هورمون درمانی با کاهش میزان هورمون دریافتی تومورها، به کند کردن رشد این سرطان ها کمک می کند.
اگر سرطان به کمک استروژن یا پروژسترون رشد کند، سلول های سرطانی پذیرنده های هورمون را خواهند داشت. این ها پروتئین هایی هستند که روی سطح سلول سرطانی یافت می شوند. دو نوع پذیرنده هورمونی وجود دارد: استروژنی و پروژسترونی. سلول های سرطانی حاوی پذیرنده هورمونی را سرطان های پذیرنده مثبت یا حساس به هورمون می نامند. به نظر می رسد که این ها ممکن است به هورمون درمانی پاسخ دهند.
هورمون درمانی می تواند به مدت کوتاه یا طولانی انجام شود. برای بچه دار شدن باید منتظر اتمام هورمون درمانی باشید زیرا هورمون هایی که برای باروری نیازند دچار اختلال می شوند. ممکن است بتوانید تخمک یا رویان های خود را پیش از شروع هورمون درمانی و داروهای ضد استروژنی (مانند تاموکسیفن و مهارکننده های آروماتاز که برای کاهش احتمال عود سرطان های پستان حساس به استروژن استفاده می شوند) ذخیره کنید. بسیاری از داروهای ضد استروژن برای سال ها استفاده می شوند. در طول این زمان، به علت خطری که داروها ممکن است برای جنین داشته باشند، باید جلوی بارداری گرفته شود. این داروها منجر به ناباروری نمی شوند و به تخمدان ها و تخمک ها آسیبی نمی رسانند.
هورمون درمانی و بارداری
با اینکه درمان های هورمونی سالیان سال است که برای سرطان پستان استفاده می شوند، معمولا برای باردار شدن می توان آن ها را قطع نمود. اگر در حال هورمون درمانی هستید و می خواهید باردار شوید، با تیم درمانی یا متخصص ناباروری خود درباره مزایا و معایب قطع هورمون درمانی مشورت کنید.
درمان های دیگر
پیوند سلول های بنیادی: جهت از بین بردن سلول های سرطانی در بدن قبل از پیوند، شیمی درمانی با دوز بالا و احتمالا پرتودرمانی انجام می شود. خطر ناباروری دائمی بعد از شیمی درمانی با دوز بالا یا پرتودرمانی، زیاد است.
ایمن درمانی و درمان هدفمند: اثرات داروهای جدید بر روی ناباروری و بارداری می توانند به شدت به نوع دارویی که استفاده می کنید وابسته باشند. مهم است که درباره خطرات احتمالی گفت و گو کنید.
جلوگیری از بارداری در حین درمان
برخی از درمان های سرطان مانند شیمی درمانی، پرتودرمانی، ایمن درمانی یا درمان هدفمند، می توانند به جنین آسیب زده و منجر به اختلالات حین تولد شوند.
حتی اگر عادات ماهیانه شما در حین درمان سرطان قطع شود، ممکن است هنوز بارور باشید. اگر با جنس مخالف رابطه دارید، باید برای جلوگیری از بارداری از اشکال مختلف ضد بارداری استفاده کنید.
تیم درمان و متخصصان ناباروری شما نیز ممکن است به شما توصیه کنند که قبل از درمان ناباروری یا تلاش برای بارداری طبیعی، ۶ ماه تا ۲ سال صبر کنید. این مورد به نوع درمانی که قبلا داشتید بستگی دارد. برای مثال، برخی از داروهای شیمی درمانی ممکن است باعث آسیب به تخمک های در حال تشکیل شوند.
همچین ممکن است برای ممانعت از تماس همسرتان با هرگونه داروی شیمی درمانی که ممکن است در مایعات بدن وجود داشته باشد، نیاز به استفاده از جلوگیری فیزیکی مثل کاندوم، کاندوم زنانه یا سد دهانی داشته باشید.
اگر از قبل باردار باشم چه؟
تشخیص سرطان در حین بارداری نامعمول است. تخمین زده می شود که از هر ۱۰۰۰ زن باردار یک نفر مبتلا به سرطان است. درمان سرطان در حین بارداری همچنان ممکن است. بهتر است قبل از شروع درمان درمورد خطرات احتمالی و مزایای آن با سرطان شناس خود مشورت کنید. در برخی موارد، درمان می تواند تا بعد از زایمان به تاخیر انداخته شود. برای بعضی از سرطان ها، شیمی درمانی می تواند بعد از سه ماهه اول (۱۲ هفتگی)، معمولا همراه با یک توقف چند هفته ای قبل از زایمان، با اطمینان انجام شود.
برخی مبتلایان به سرطان تصمیم می گیرند که در هفته های اول بارداری، آن را ختم کنند تا بتوانند به سرعت درمان را شروع کنند؛ در حالی که آن هایی که دیرتر مبتلا به سرطان می شوند، تصمیم می گیرند که زودتر از موعد زایمان کنند.
به شما توصیه خواهد شد که در حین شیمی درمانی، درمان هدفمند یا ایمن درمانی، به کودک شیر خود را ندهید چون داروها می توانند از طریق شیر مادر به کودک منتقل شوند. اگر درحال انجام پرتو درمانی هستید، با پزشک خود درمورد مطمئن بودن ادامه شیر دادن به کودک در حین درمان مشورت کنید.
نتایج باروری بعد از درمان
اگر هنوز اندام های تناسلی خود را دارید ممکن است بتوانید بعد از درمان سرطان بدون کمک دارو باردار شوید. اگرچه، حدودا یک نفر از هر ۳ زن یکی از مسائل زیر را تجربه خواهد کرد:
نارسایی حاد تخمدان
در حین درمان و مدتی پس از آن، تخمدان ها معمولا دیگر به علت آسیب ناشی از درمان سرطان، هورمونی را تولید نمی کنند. این با عنوان نارسایی حاد یا موقتی تخمدان شناخته می شود. عادات ماهیانه شما نامرتب بوده یا اصلا وجود نخواهند داشت و قبل از بازگشت عادات منظم، علایم شبیه به یائسگی خواهند بود. اگر نارسایی تخمدان برای سال ها ادامه یابد، احتمال کارکرد صحیح تخمدان های شما کمتر خواهد بود.
یائسگی زودرس
یائسگی قبل از ۴۰ سالگی را با عنوان ناکارآمدی زودرس تخمدان می نامند. این زمانی رخ می دهد که به علت کمبود تعداد تخمک ها قاعدگی شما قطع شود. نام دیگر آن یائسگی زودرس یا نابهنگام است.
این بیماری ممکن است با توجه به سن، نوع درمان و دوز داروهای دریافتی، به سرعت یا بعد از سال ها ایجاد شود. اگر تخمدان ها توسط جراحی برداشته شده یا تخمک های زیادی در حین درمان آسیب دیده باشند، یائسگی دائمی خواهد بود.
با اینکه یائسگی به این معنی است که تخمک گذاری انجام نمی شود، اگر رحم و تخمک یا تخمک های اهدایی داشته باشید، هنوز امکان بارداری وجود دارد. تعداد کمی از زنان مبتلا به یائسگی زودرس (۱۰٪–۵) احتمال باداری طبیعی را دارند، زیرا در موارد نادری یک تخمک باقی مانده می تواند بالغ و توسط اسپرم بارور گردد.
بیشتر علایم یائسگی ناشی از کاهش سطح استروژن بدن ایجاد می شوند. علایم یائسگی معمولا وقتی به صورت ناگهانی باشد شدیدتر است چون بدن فرصت عادت به کاهش تدریجی سطوح هورمون ها را نداشته است. علایم ممکن است شامل خشکی و تنگی واژن، کاهش علاقه به برقراری رابطه جنسی (کاهش میل جنسی)، گرگرفتگی و تعریق شبانه، درد مفاصل، اختلال خواب، پوست خشک و خارش دار و احساس اضطراب و خستگی باشد.
برخی راه های مدیریت علایم یائسگی در ذیل عنوان شده اند. برای اطلاعات بیشتر با پزشک خود مشورت کنید یا درخواست ارجاع به یک کلینیک تخصصی یائسگی را داشته باشید.
احساس شما درمورد یائسگی زودرس
هنگامی که درمان سرطان منجر به ایجاد یائسگی زودرس می شود، اثر آن روی احساسات، تصویر بدنی و روابط شما ممکن است قابل توجه باشد.
اگر جوان تر هستید، تجربه یائسگی بسیار زودتر از موعد مورد انتظار می تواند روی احساس هویت شما تاثیر گذاشته و یا باعث شود که احساس کنید از دوستانتان مسن ترید. ممکن است کمتر احساس زنانگی کنید و نگران باشید که جذابیت کمتری دارید.
اگر مسن تر هستید، تجربه یائسگی زودرس می تواند پریشان کننده باشد. اما بعضی از زنان مسن تر می گویند که از اینکه دیگر نگران وقوع قاعدگی های منظم نیستند، احساس آسودگی خاطر می کنند.
ممکن است بعد از یائسگی شروع روابط صمیمانه سخت باشد. قبول کردن تغییراتی که تجربه می کنید ممکن است زمان بر باشد. صحبت با یک عضو خانواده، دوست یا مشاور می تواند کمک کننده باشد.
اضطراب
مدیتیشن و تکنیک های ریلکس کردن می تواند منجر به کاهش تنش و اضطراب شود. دیده شده که رفتاردرمانی شناختی در کمک به زنانی که در حال دست و پنجه نرم کردن با اثرات فراوان یائسگی مانند اضطراب هستند، سودمند بوده است. ورزش نیز می تواند در تغییرات خلقی و انرژی کمک کننده باشد.
انتخاب های بانوان قبل از درمان سرطان
از سرطان شناس خود بپرسید که چقدر فرصت تفکر درباره انتخاب های خود دارید. در بسیاری از موارد، شما می توانید یک تا دو هفته قبل از شروع درمان سرطان صبر کنید. مطمئن شوید که خطرات گزینه های درمان ناباروری را می دانید و در ذهن داشته باشید که هیچ روشی همیشه به درستی کار نمی کند.
اگر فرصت مشورت درمورد گزینه های خود را نداشته اید، می توانید بعدا درباره باروری خود تصمیم بگیرید؛ اما ممکن است انتخاب های شما به اندازه گذشته نباشد.
بهتر است مشورت درباره حفظ باروری قبل از جراحی یا شروع درمان سرطان صورت گیرد.
تصور نکنید که پزشک یا پرستارتان این را خواهد پرسید که باروری برای شما مهم است یا خیر. آن ها همیشه این را به یاد ندارند، پس ممکن است نیاز باشد که خودتان آن را مطرح کنید.
نگهداری در شرایط انجماد (فریز کردن رویان یا تخمک ها)
متخصصان برای حفظ باروری در بانوان مبتلا به سرطان، فریز کردن رویان یا تخمک ها را پیشنهاد می کنند که به آن نگهداری در شرایط انجماد گفته می شود. مهم است که یک متخصص ناباروری و محلی با تجربه در انجام این فرآیند ها پیدا کنید.
پروسه جمع آوری تخمک ها برای منجمد سازی رویان و تخمک ها با هم مشابه است. اگرچه، زمان بندی آن ممکن است متفاوت باشد. جمع آوری تخمک ها برای انجماد، بسته به محل قرارگیری یک زن در چرخه قاعدگی، روزها تا هفته ها طول می کشد. هورمون های تزریقی در زمانی مطمئن به خانم ها تزریق می شوند. برای انجام هر دو روند، برای جمع آوری تخمک ها یک کاتتر در قسمت فوقانی واژن و تخمدان تعبیه می شود.
هزینه این فرآیند ها متفاوت است، پس درباره پوشش آن ها با شرکت بیمه مورد نظر خود مشورت کرده و از متخصص ناباروری خود هزینه های این روند را بپرسید. از آنجا که هر مرکز با دیگری متفاوت است، مطمئن شوید که رسیدی از تمامی هزنیه ها دریافت می کنید.
اگر تخمک، رویان با بافت تخمدانی منجد شده دارید، مهم است که با مرکز نگهداری آن ها در تماس باشید تا هزینه های سالانه را پرداخت و آدرس خود را به روز کنید.
فریز کردن رویان
فریز کردن یا نگهداری رویان در شرایط انجماد، یک راه موثر بر حفظ باروری در بانوان است. تخمک های بالغ جدا شده و در یک ظرف استریل آزمایشگاهی به همراه هزاران اسپرم قرار داده می شوند. هدف این است که یکی از اسپرم ها تخمک را بارور کند. به این عمل لقاح در محیط آزمایشگاه (IVF) می گویند. تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم در محیط آزمایشگاه (IVF-ICSI) شامل برداشت یک اسپرم و تزریق مستقیم آن به تخمک برای بارور کردن آن است. در هردو روند IVF و IVF-ICSI در ظرف آزمایشگاه مشاهده شده و اگر تخمک بارور شود رویان قابل انجماد است. در آینده، هنگامی که درمان به اتمام می رسد و فرد آماده باردار شدن است، رویان ذوب شده و در رحم زن قرار داده می شود تا یک بارداری اتفاق بیافتد.
سن یک زن و وضعیت یائسگی نقش مهمی در شانس بارداری ایفا می کند. سن جوان تر در زمان بازیابی تخمک احتمال بارداری را بالاتر می برد. کیفیت جنین ها نیز تفاوت ایجاد می کند. برخی ممکن است در عملیات ذوب شدن دوام نیاورند. برخی نیز ممکن است در رحم کاشته نشوند.
فریز کردن تخمک (اووسیت)
فریز کردن تخمک (یا نگهداری تخمک در شرایط انجماد) همچنین روش موثری برای حفظ باروری زنان است، گرچه به اندازه فریز کردن رویان (که در بالا توضیح داده شد) استفاده نشده است. این امر ممکن است برای زنان مجرد، افرادی که نمی خواهند از اهدا کننده اسپرم جهت تولید رویان بارور شده، یا کسانی که دارای تعارض مذهبی برای انجماد رویان بارور شده اند، انتخاب خوبی باشد.
برای فریز کردن تخمک، تخمک های بالغ از بیمار گرفته شده و قبل از بارور شدن توسط اسپرم منجمد می شوند. این پروسه ذخیره تخمک نیز نامیده می شود. هنگامی که فرد آماده تلاش برای بارداری شد، تخمک ها ذوب شده، توسط اسپرم همسر یا اهدا کننده بارور شده و در رحم او جایگزین می شود تا بارداری صورت گیرد.
انجماد بافت تخمدانی
این روند هنوز تجربی است. این عمل شامل برداشت قسمتی از تخمدان یا تمام آن به کمک لاپاروسکوپی (جراحی کوچکی که در آن یک لوله بسیار نازک و قابل انعطاف از طریق یک برش کوچک نزدیک ناف وارد شده و لگن را بررسی می کند) می باشد. بافت تخمدانی به نوارهای کوچکی بریده، منجمد و سپس ذخیره می شود. بعد از درمان سرطان، بافت تخمدانی می تواند ذوب شده و در لگن قرار گیرد (پیوند شود). هنگامی که بافت پیوندی دوباره شروع به کار کند، تخمک ها قابل برداشتند و تلاش برای بارور کردن آن ها می تواند در آزمایشگاه انجام گیرد.
برداشت بافت تخمدانی معمولا نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد. این عمل می تواند قبل یا بعد از بلوغ انجام شود.
جابجایی تخمدان
جابجایی تخمدان به معنی تغییر محل آن ها به دور از ناحیه هدف پرتودرمانی است. این روش یک گزینه استاندارد برای دختران یا زنان جوانی است که قرار است تحت پرتودرمانی لگن قرار بگیرند. این عمل می تواند قبل یا بعد از بلوغ انجام شود.
معمولا این روند قابل انجام به صورت یک جراحی سرپایی است و نیازی به بستری در بیمارستان ندارد (مگر اینکه در حین انجام یک جراحی بزرگتر باشد). جراحان اغلت اوقات تخمدان ها را به بالا و ناحیه جانبی مرکز لگن جابجا می کنند. از آنجایی که آن ها در طول زمان به محل طبیعی خود برمی گردند، معمولا بهتر است این عمل دقیقا قبل از شروع پرتودرمانی انجام شود.
میزان موفقیت این عمل متفاوت است. به علت پراکنده شدن پرتوها، تخمدان ها همیشه در امان نیستند و بیماران باید هوشیار باشند که این تکنیک همیشه موفقیت آمیز نیست.
تخمین هزینه جابجایی تخمدان مشکل است زیرا برخی مواقع ممکن است در حین انجام یک جراحی دیگر که تحت پوشش بیمه است، انجام شود.
جراحی حفظ کننده باروری
بعضی اوقات در مراحل اولیه سرطان دهانه رحم، جراح می تواند بدون برداشتن کل رحم یا تخمدان ها، دهانه رحم را بردارد (تراکلکتومی). در مراحل اولیه سرطان تخمدان که فقط یک تخمدان را درگیر کرده است، جراح ممکن است بتواند تخمدان درگیر و نه تخمدان سالم را بردارد. هردوی این روندها به حفظ باروری کمک می کنند. برای اطلاعات بیشتر عکس های زیر را مشاهده کنید.
سرکوب تخمدان
آگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH)، داروهای هورمونی طولانی اثری هستند که می توانند برای مدت کوتاهی باعث یائسه شدن یک زن شوند. به این امر سرکوب تخمدان گفته می شود. هدف از این درمان خاموش سازی تخمدان ها، برای محافظت از آن ها در برابر آسیب های درمان سرطان است. امید است که کاهش فعالیت تخمدان ها منجر به کاهش تعداد تخمک های آسیب دیده شود تا زنان بتوانند ادامه قاعدگی های طبیعی خود را بعد از اتمام درمان داشته باشند. اما مطالعات درباره اثرات این روش به عنوان راهی جهت حفظ باروری نظر خود را واضحا اعلام نکرده اند. متخصصان سرکوب کردن تخمدان را به جای نگهداری در شرایط انجماد یا روش های اثبات شده دیگر حفظ باروری پیشنهاد نمی کنند.
هزینه تزریق هورمون ها ممکن است بالا باشد و داروها می توانند بسته به مدت زمان استفاده باعث پوکی استخوان شوند. شایع ترین عارضه گرگرفتگی است چون این داروها می توانند یک زن را یائسه نمایند.